دانشکده‌ی علوم اقتصادی و اداری
پایان‌نامه جهت اخذ درجه‌ی کارشناسی ارشد
در رشته‌ی علوم اقتصادی گرایش برنامه یزی سیستم‌های اقتصادی
عنوان:
اثر امنیت سایبری بر شاخص توسعه انسانی در کشورهای منتخب با رویکرد پویایی شناسی سیستم¬ها
نگارش:
نگار صدیقی
استاد راهنما:
دکتر سعید راسخی
استاد مشاور:
دکتر یوسف عیسی زاده
شهریور 1403
تعهدنامه اصالت پایان نامه
بدینوسیله اینجانب نگار صدیقی دانشجوی دوره کارشناسی ارشد در رشته‌ی علوم اقتصادی گرایش برنامه ریزی سیستم‌های اقتصادی با شماره دانشجویی 40014114164403 تعهد می‌نمایم که کلیه‌ی مطالب مندرج در این پایان نامه تحت عنوان: اثر امنیت سایبری بر شاخص توسعه انسانی در کشورهای منتخب با رویکرد پویایی شناسی سیستم‌ها حاصل فعالیت پژوهشی خودم بوده که به راهنمایی یا مشاورت اساتید دانشگاه مازندران تهیه شده است و در هر جا که از دستاوردها یا آثار علمی‌دیگران استفاده شده با رعایت حقوق مالکین معنوی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در متن پایان نامه، ارجاع داده شده و در منابع پایانی ذکر شده است. این اثر پژوهشی قبلاً برای اخذ هیچ مدرک هم سطح، بالاتر یا پایین تر هیچ‌یک از دانشگاه‌ها و مؤسسات دولتی یا غیر دولتی ارائه نشده است، در صورت احراز تخلف و اثبات خلاف هر یک از موارد فوق، دانشگاه مازندران حق دارد بدون نیاز به حکمی‌از مراجع قضایی یا غیرقضایی، نسبت به ابطال مدرک تحصیلی اینجانب اقدام کند و حق پیگیری قضایی موضوع نیز برای دانشگاه مازندران محفوظ است و اینجانب حق هرگونه اعتراض را از خود ساقط می‌نمایم.
کلیه¬ی نتایج و حقوق حاصل از این اثر، متعلق به دانشگاه مازندران است و هرگونه استفاده از نتایج علمی‌و عملی، واگذاری اطلاعات به دیگران یا چاپ و تکثیر، نسخه برداری ترجمه و اقتباس از پایان نامه، بدون موافقت دانشگاه مازندران یا استاد راهنما یا مشاور ممنوع است. نقل مطالب با ذکر مأخذ بلامانع است.
صحت امضای دانشجو مورد گواهی است نام و نام خانوادگی و امضاء دانشجو نگار صدیقی
مدیر گروه آموزشی
معاون پژوهشی دانشکده
سپاسگزاری
اینجانب مراتب سپاسگذاری خویش را نسبت به همراهانم در راه علم ابراز می‌دارم و از دوستان و خانواده ام کمال تشکر را دارم که در این مسیر صبورانه همراهی ام کردند .
از اساتید خود به ویژه دکتر سعید راسخی که استاد راهنمای بنده هستند و با راهنمای‌هایشان مسیری هموار در این مدت برایم ساختند کمال تشکر را دارم.
تقدیم به
اساتید بزرگوار و معلمان گرانقدرم در راه دانش و همه دوستداران علم
و
پدر و مادرم که مشوق همیشگی ام بودند.
چکیده
امروزه کشورهای مختلف با چالش‌های جدی در زمینه امنیت سایبری مواجه هستند. تهدیدات سایبری، از جمله حملات هکری، ویروس‌ها و بدافزارها، می‌توانند به زیرساخت‌های حیاتی کشورها آسیب برسانند و امنیت ملی و اقتصادی را به خطر اندازند. هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی اثر امنیت سایبری بر شاخص توسعه¬ی انسانی در ایران و کشورهای منتخب است. در پژوهش حاضر از مدل¬های شبیه سازی برای ایران و کشور¬های منتخب بین سال‌های 2021-2015 استفاده شده¬است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که امنیت سایبری به‌طور مثبت بر شاخص توسعه انسانی تأثیر می‌گذارد. این یافته‌ها در راستای نتایج پژوهش شاه و همکاران (2023) است. در این پژوهش، امنیت سایبری به عنوان یک عامل کلیدی در بهبود کیفیت زندگی و افزایش بهره‌وری کل عوامل تولید شناسایی شد. پژوهش آروندو و آروندو (2023) نیز به‌طور مشابه نشان می‌دهد. تحلیل داده‌های موجود نشان می‌دهد که کشورهای با امنیت سایبری ضعیف‌تربه‌طور قابل توجهی در شاخص‌های توسعه انسانی نیز در وضعیت نامناسب‌تری قرار دارند. این یافته‌ها با تحقیقات انجام‌شده توسط کومار و مهریت (2017) همخوانی دارد، نتایج نشان می¬دهد که هر دو متغیر شاخص توسعه انسانی و امنیت سایبری اثر مثبت بر شاخص سهولت کسب و کار دارند. با توجه به نتایج پیشنهاد می¬شود ایجاد یک چارچوب جامع برای مدیریت امنیت سایبری ضروری است و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های امنیت سایبری باید به‌عنوان یک اولویت در نظر گرفته شود.
واژه‌های کلیدی: امنیت سایبری، شاخص توسعه انسانی، سیستم پویا، امنیت، تولید ناخالص داخلی
فصل اول : مقدمه و کلیات پژوهش 16
1-1- مقدمه 17
2-1- بیان مسئله 17
3-1- اهمیت و ضرورت 19
4-1- الگو یا مدل مفهومی20
5-1-هدف، سوال و فرضیه پژوهش 21
1-5-1- اهداف پژوهش 21
2-5-1- پرسش پژوهش 21
3-5-1- فرضیه پژوهش 21
6-1- قلمرو پژوهش 21
7-1- روش اجرای طرح 21
8-1- متغیرهای کلیدی در پژوهش 22
9-1- کاربردهای پژوهش و استفاده کنندگان از نتایج پژوهش 23
10-1- خلاء تحقیقاتی و نوآوری پژوهش 23
11-1- محدویتهای تحقیق 23
12-1- تعاریف عملیاتی 23
13-1- ساختار پژوهش 24
فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه پژوهش 25
1-2- مقدمه 26
2-2- مبانی نظری پژوهش 27
3-2- شاخص توسعه انسانی: تعاریف و ابعاد 30
1-3-2-تعریف شاخص توسعه انسانی 30
2-3-2 مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده شاخص توسعه انسانی 31
1-2-3-2 انتظار زندگی در تولد 31
2-2-3-2 آموزش 31
3-2-3-2 درآمد ناخالص ملی سرانه 31
4-2 اهمیت شاخص توسعه انسانی در اندازه‌گیری توسعه پایدار 32
5-2 روابط شاخص توسعه انسانی با عوامل اقتصادی، اجتماعی و فناوری‌ای 32
2-6 پویایی شناسی سیستم‌ها: مبانی و اصول 33
1-6-2 مفاهیم اساسی پویایی شناسی سیستم‌ها 34
1-1-6-2 بازخورد 34
2-1-6-2 تعاملات غیرخطی 34
3-1-6-2 پیچیدگی و ساختارهای چندلایه 35
2-6-2 کاربردهای پویایی شناسی سیستم‌ها 35
7-2- امنیت سایبری 36
1-7-2- مفاهیم بنیادی امنیت سایبری 44
2-7-2 اثر امنیت سایبری بر توسعه اقتصادی و اجتماعی 46
1-2-7-2 نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعه کشورها 46
2-2-7-2 چالش‌های امنیت سایبری در حوزه‌های اقتصادی، صنعتی و خدماتی 47
3-2-7-2 ارتباط بین امنیت سایبری و بهره‌وری سازمان‌ها 48
4-2-7-2 اثرات امنیت سایبری بر توسعه اقتصادی 48
5-2-7-2 اثرات امنیت سایبری بر توسعه اجتماعی 49
8-2- امنیت سایبری و توسعه انسانی 50
9-2- امنیت اقتصادی 51
10-2 توسعه اقتصادی و امنیت سایبری 54
10-2- پیشینه پژوهش 58
1-10-2- مطالعات داخلی 58
2-10-2- مطالعات خارجی 65
11-2- خلاصه فصل 69
فصل سوم : روششناسی پژوهش 71
1-3- مقدمه 72
2-3- رویکرد تفکر سیستمی‌و پویاییشناسی سیستم 73
3-3- مدل ذهنی تحقیق 75
4-3- فرضیه‌های پویا 76
5-3- نمودار حلقوی علی معلولی 76
6-3- نمودار انباشت جریان 78
7-3- ابزارهای مورد نیاز برای تفکر سیستمی79
8-3- اعتبارسنجی مدل 80
9-3- شبیه سازی مدل 81
10-3 وضعیت متغیرهای اصلی 81
11-3- خلاصه فصل سوم 82
فصل چهارم 84
شبیه سازی مدل و آزمون فرضیه 84
1-4- مقدمه 85
2-4- نمودار حلقوی علی معلولی 85
3-4- نمودار انباشت جریان 88
4-4- شبیه سازی مدل 88
5-4- ارزیابی مدل و اعتبار سنجی مدل پویا 89
1-5-4 آزمون ارزیابی ساختار 89
2-5-4 تحلیل حساسیت 90
3-5-4- آزمون حدی 96
4-5-4 آزمون فرضیه تحقیق 97
6-4- جمع بندی 101
پنجم: فصل 102
نتیجه گیری و پیشنهادات 102
1-5 مقدمه 103
2 - 5 بررسی نتایج و مقایسه با پژوهش‌های دیگر 104
1-3-5 پاسخ به سوال پژوهش 107
2-3-5 تحقق فرضیه 107
4-5 پیشنهادات برای سیاست‌گذاران 108
5-5 محدودیت‌های پژوهش 112
6-5 پیشنهادات برای پژوهش‌های آینده 113
7-5 نتیجه‌گیری 114
منابع و ماخذ 116
فهرست منابع فارسی 116
فهرست منابع لاتین 119
برگ تأیید هیئت داوران/ صورت جلسة دفاع (به زبان انگلیسی) 126
فهرست جدول¬ها
جدول (2-1) متغیرهای امنیت اقتصادی 52
جدول (3-1) نمادهای گرافیکی و قطبیت روابط علی 75
جدول (3-2): ابزارهای اصلی پویایی شناسی سیستمی77
جدول(3-3): وضعیت شاخص‌های توسعه انسانی و امنیت سایبری برای کشورهای منتخب در سال 2022-2021 80
جدول(4-1): توصیف متغیرهای تحقیق 83
فهرست نمودارها
نمودار (3-1) : تفکر سیتم بازخوردی (سیستم حلقه بسته) 75
نمودار (4-1): نمودار حلقوی علی معلولی 87
نمودار(4-2): نمودار انباشت جریان مدل 88
نمودار(4-3): شبیه سازی مدل 89
نمودار(4-4): نتایج آزمون تحلیل حساسیت برای شاخص توسعه انسانی 91
نمودار(4-5): نتایج آزمون تحلیل حساسیت برای GDP 92
نمودار(4-6): نتایج آزمون تحلیل حساسیت برای تحصیلات 93
نمودار(4-7): نتایج آزمون تحلیل حساسیت برای سلامت 94
نمودار(4-8): نتایج آزمون تحلیل حساسیت برای سرانه سرورهای امن اینترنت 95
نمودار(4-9): نتایج آزمون تحلیل حساسیت برای شاخص سهولت کسب و کار 96
نمودار(4-10): آزمون حدی برای شاخص توسعه انسانی با فرض شاخص صفر در امنیت سایبری 97
نمودار(4-11): آزمون فرضیه تحقیق(اثر امنیت سایبری بر توسعه انسانی) 98
نمودار(4-12): اثر امنیت سایبری بر سرانه سرورهای امن 99
نمودار(4-13): اثر امنیت سایبری بر شاخص سهولت کسب و کار 99
نمودار(4-14): آزمون فرضیه (اثر توسعه انسانی بر امنیت سایبری) 100
نمودار(4-15): اثر توسعه انسانی بر شاخص سهولت کسب و کار 101
فصل اول :
مقدمه و کلیات پژوهش
1-1- مقدمه
کشورهای جهان به وسیله شبکه‌های ارتباطی پیچیده با یکدیگر ارتباط دارند که بخشی از آن در فضای سایبری قابل مشاهده است. با توجه به پیشرفت روزافزون تکنولوژی و سهولت دسترسی به نرم افزار و سخت افزار، داده‌ها و اطلاعات افراد در دسترس¬تر قرار گرفت. اکنون که اطلاعات ارزش اقتصادی پیدا کرده است و قابل مبادله شده، محافظت از آن اجتناب ¬ناپذیر است. در این پژوهش، نخست مفهوم و اهمیت امنیت و امنیت سایبری ارائه می¬شود و سپس اثر امنیت سایبری در اقتصاد بررسی می¬شود. با توجه به افزایش تقاضا برای دیجیتالی شدن، هر فرد و سازمانی به طور مداوم با تهدیدات سایبری در حال تغییر مواجه است، پس باید برنامه¬ریزی استراتژیک برای مقابله با این تهدیدات داشته باشیم. زیرا امنیت سایبری بر متغیرهای اقتصادی تاثیر می‌گذارد، که در پژوهش حاضر تاثیر امنیت سایبری بر شاخص توسعه انسانی بررسی می¬شود.
2-1- بیان مسئله
زیرساخت¬های یک کشور بستر رشد و پویایی هر کشور است که توجه، رسیدگی و مراقبت از آن به رشد کشور کمک می¬کند و هزینه¬های بی¬مورد عدم رسیدگی به حوزه¬ی سایبری را کاهش می¬دهد. در این خصوص می‌توان به دانش و تخصص موجود در این زمینه جهت داد تا رشد کشور همراه با بهبود زیرساخت¬ها محقق شود.
ارتباط هوشمند بین عملکرد اجزا و فرایندهای سیستم، زیرساخت‌های سایبری را تشکیل می¬دهد و اختلال در این ارتباط و عملکرد نوعی تهدید برای زیرساخت سایبری محسوب می¬شود که این تهدید فرصتی برای تخریب سیستم توسط مجرمان سایبری است. لازم به ذکر است که سایبر، متخصصان فضای مجازی یا همان اینترنت است (رضوی پور و همکاران، ۱۴۰۱).
امنیت و ناامنی از موضوعاتی است که هم زمان با خلقت و پس از آن مطرح بوده است و از این حیث دغدغه¬ای مهم می‌باشد. سیر تحول جوامع بشری حاکی از آن است که امنیت کالای عمومی‌و بسیار ارزشمند است که همه ملت¬ها در پی تحصیل و تقویت آن هستند و امنیت به معنی عدم تهدید می¬باشد. (افتخاری، 1391)
بر اساس داده¬های آمادگی امنیت سایبری که هر ساله توسط اتحادیه جهانی مخابرات و ارتباطات راه دور ارائه می¬شود هر چند ایران، از میانگین شاخص بالاتر است ولی هنوز در وضعیتی نامناسب نسبت به خیلی از کشورها مثل سنگاپور (با شاخص حدود 0.96) قرار دارد و دارای رتبه پایین¬تری است . این در حالی است که بر اساس گزارش توسعه‌ی انسانی سازمان ملل ، ایران در سال ۲۰۲۱ با شاخص توسعه‌ی انسانی 0.774 رتبه‌ی ۷۶ را به خود اختصاص داده است. بر اساس داده‌های امنیت سایبری و شاخص توسعه‌ی انسانی کشورها به نظر می‌رسد رابطه¬ی مثبت و معنی داری میان این دو شاخص وجود دارد. به عنوان نمونه می¬توان به کشورهای کمتر توسعه یافته¬ای چون افغانستان و تاجیکستان اشاره کرد که شاخص امنیت سایبری آنها در سال ۲۰۲۱ به ترتیب 10.39 و 11.69 می‌باشد. شاخص توسعه¬ی انسانی این کشور¬ها در سال ۲۰۲۱ به ترتیب 0.478 و 0.685 گزارش شده است HDR,2021)) . در مقابل در سال ۲۰۲۱ کشورهای توسعه یافته¬ای همچون کانادا (با شاخص امنیت سایبری 70.13)، کره‌ی جنوبی (با شاخص امنیت سایبری 68.83) و استرالیا (با شاخص امنیت سایبری) دارای شاخص توسعه انسانی بالاتر در مقایسه با کشورهای کمتر توسعه یافته بوده و شاخص توسعه¬ی انسانی آنها به ترتیب 0.936 ، 0.925 و 0.951 بوده است .
با توجه به مطالعات محدود درباره¬ی اثرات اقتصادی امنیت سایبری، پایان نامه حاضر اثر امنیت سایبری بر شاخص توسعه‌ی انسانی در کشورهای منتخب را بررسی خواهد کرد.
3-1- اهمیت و ضرورت
به طور¬کلی داشتن اطلاعات یک جنبه بسیار مهم در هر زمینه¬ای می¬باشد. با این حال، از دهه 1990 و با گسترش فناوری، نقش و اهمیت اطلاعات در امنیت و روابط بین الملل و در جهت دستیابی به اهداف سیاسی افزایش یافته است. امنیت سایبری یک مؤلفه مهم در زیرساخت‌های کشور است. بنابراین موفقیت در برابر حملات سایبری به توانایی یک کشور در محافظت از اطلاعات خصوصی خود در برابر افراد و کشورهایی که قصد سوء استفاده از آن را دارند، بستگی دارد. استراتژی امنیت سایبری قوی می¬تواند وضعیت مناسبی در مقابل حملاتی که برای دسترسی، تغییر، حذف، تخریب و یا بدست گرفتن سیستم¬های کاربران یا سازمان‌ها و داده¬های حساس طراحی شده اند، ایجاد نماید. همیشه باید برای تجدید نظر در استراتژی امنیت سایبری خود، در شرایط وقوع یک تهدید جدید، آمادگی داشته باشند. بنابراین چابکی در امنیت اهمیت فزاینده¬ای دارد، زیرا تهدیدات سایبری و فناوری‌های امنیتی مداوم تغییر می¬کنند و سازمان نیاز به محافظت از دارایی¬های جدید خود می¬باشد، تا از افشای اطلاعات و خسارات مالی جلوگیری نماید (انوشا، 1400). در دنیایی که بیش از 61 درصد صنعت و تعاملات اجتماعی به صورت آنلاین انجام می-شود، اطمینان از استانداردها با امنیت بالا برای تسهیل تعاملات یکپارچه، کارآمد و ایمن ضروری است برخی از مفاهیم کلیدی که در تضمین استانداردهای با امنیت بالا باید در نظر گرفته شوند، حفاظت از داده‌ها نگرانی حریم خصوصی، قابلیت اطمینان و در دسترس بودن، و امنیت سایبری است (یولا ،2019).
بنابراین امنیت سایبری به وسیله‌‌‌ای شماره یک برای جلوگیری از جرایم سایبری و حملات سایبری با حفظ تعاملات بین صنعتی و اجتماعی ایمن تبدیل شده است (همایون ،2020).
4-1- الگو یا مدل مفهومی
در پژوهش حاضر شاخص توسعه¬ی انسانی و شاخص امنیت سایبری به عنوان متغیر¬های اصلی مدل مورد بررسی قرار می¬گیرند.
براساس فرضیه تحقیق حاضر رابطه¬ی میان شاخص توسعه انسانی و امنیت سایبری مثبت ارزیابی می¬شود. در توضیح این رابطه می¬توان گفت اولا امنیت سایبری موجب افزایش بهره¬وری کل عوامل تولید، بهبود فضای کسب و کار و متعاقبا افزایش درآمد سرانه می¬شود و شاخص توسعه انسانی را افزایش می¬دهد.
ثانیا امنیت سایبری با ایجاد امنیت در جامعه به ویژه در فضای مجازی به ایجاد امنیت سرمایه گذاری و تولید منجر شده و به همین دلیل می¬تواند موجب بهبود شاخص توسعه¬ی انسانی شود.
از طرف دیگر چالش‌های بین المللی و تحریم اثر منفی بر امنیت سایبری دارد. همچنین تکنولوژی و ارتباطات می¬تواند اثر دوگانه بر امنیت سایبری داشته باشد چون در این شرایط افزایش تهدیدات سایبری محتمل است.
5-1-هدف، سوال¬ و فرضیه¬ پژوهش
1-5-1- اهداف پژوهش
هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی اثر امنیت سایبری بر شاخص توسعه¬ی انسانی کشورهای منتخب است.
2-5-1- پرسش پژوهش
آیا اثر امنیت سایبری بر شاخص توسعه انسانی کشورهای منتخب مثبت است؟
3-5-1- فرضیه پژوهش
امنیت سایبری اثر مثبت بر شاخص توسعه‌ی انسانی کشورهای منتخب دارد .
6-1- قلمرو پژوهش
قلمرو مکانی پژوهش ایران و کشورهای منتخب می¬باشد و قلمروی زمانی بین سال‌های 2021-2015 با توجه به دسترسی داده‌های آماری خواهد بود .
قلمروی موضوعی امنیت سایبری و توسعه‌ی انسانی می¬باشد .
7-1- روش اجرای طرح
برای تدوین مبانی نظری و پیشینه تحقیق از روش کتابخانه¬ای استفاده خواهد شد. برای شبیه سازی مدل با رویکرد پویایی شناسی سیستم ابتدا مرز بسته‌ی مدل تعیین خواهد شد. پس از شناسایی متغیرهای تاثیر گذار، نمودار بازخوردی علی معلولی رسم می¬شود سپس روابط بین متغیرها شناسایی می¬شود و نمودار انباشت جریان ترسیم خواهد شد. در ادامه شبیه سازی مدل صورت گرفته و اعتبار سنجی مدل مورد بررسی قرار خواهد گرفت. سناریوسازی و توجیه سیاستی مرحله آخر شبیه سازی مدل خواهد بود.
8-1- متغیرهای کلیدی در پژوهش
در پژوهش حاضر متغیرهای شاخص توسعه‌ی انسانی، تولید ناخالص داخلی ، بهره¬وری کل عوامل تولید، رشد تکنولوژی و شاخص امنیت سایبری مورد بررسی قرار می¬گیرد و تاثیر امنیت سایبری بر روی آنها مطالعه می¬ شود.
توسعه انسانی به صورت افزایش سطح رفاه زندگی افراد تعریف شده و هدف نهایی توسعه، داشتن زندگی سالم و طولانی و اخلاق در جامعه مدنی دموکراتیک است. میانگین سه متغیر دانش، طول عمر و استاندارد زندگی می¬باشد (آصف زاده،1383).
رشد تکنولوژی و فناوری اطلاعات و ارتباطات یک فضای جدید در کنار جهان واقعی به نام فضای سایبری به وجود آورده است که کنترل ناپذیری تعاملات و تغییر ماهیت بسیاری از مفاهیم از ویژگی¬های آن می¬باشد (لیبیکی ،2007).
دنیای سایبری یک محیط غیر قابل پیش¬بینی است و برای جامعه بشری مزایای بی¬نظیر و شگفت انگیزی دارد، اما یک تهدید جهانی نیز محسوب می¬شود، بنابراین برای مقابله با این تهدیدات باید برنامه¬ریزی شود (نوری، 1394)، این مسایل مفهوم امنیت سایبری را بوجود می¬آورد.
9-1- کاربردهای پژوهش و استفاده¬کنندگان از نتایج پژوهش
امنیت سایبری به حفظ حریم خصوصی افراد و سازمان‌ها کمک می‌کند تا از دسترسی غیرمجاز به اطلاعات مالی، اطلاعات شخصی، تصاویر و سایر محتواهای خصوصی جلوگیری کرد. حملات سایبری می‌توانند به سازمان‌ها و افراد خسارت مالی جدی وارد کنند. بنابراین امنیت فضای سایبری می¬تواند از خسارت جبران ناپذیز جلوگیری کند.
با توجه به اهمیت امنیت سایبری در زمینه‌های مختلف، دولت¬ها می¬توانند از نتایج این پژوهش برای افزایش شاخص توسعه انسانی استفاده کنند.
10-1- خلاء تحقیقاتی و نوآوری پژوهش
با توجه به بررسی نگارنده تاکنون مطالعه¬ای در خصوص موضوع تحقیق حاضر صورت نگرفته، بنابراین این پژوهش اولین مطالعه در این زمینه می¬باشد.
11-1- محدویت¬های تحقیق
مهمترین محدودیت تحقیق حاضر، داده¬های امنیت سایبری است که در مقایسه با کشورهای توسعه یافته، برای کشورهای در حال توسعه به صورت محدود منتشر می-شود.
12-1- تعاریف عملیاتی
شاخص توسعه انسانی:
این شاخص که توسط برنامه توسعه سازمان ملل(UNDP) منتشر می¬شود و حاوی اطلاعات شاخص¬های آموزش، سلامت و درآمد سرانه می¬باشد.
شاخص امنیت سایبری:
شاخص جهانی امنیت سایبری (GCI) توسط سازمان بین‌المللی ارتباطات(ITU) نهاد وابسته به سازمان ملل منتشر می¬شود. این شاخص برای ارزیابی وضعیت آمادگی کشورها در مقابله با تهدیدات سایبری و توانایی آنها در حفظ امنیت فضای سایبری طراحی شده است.
13-1- ساختار پژوهش
پژوهش حاضر در پنج فصل تدوین شده است. در این راستا فصل اول به مقدمه و کلیات پژوهش اختصاص داده می¬شود. فصل دوم مبانی نظری و پیشینه پژوهش بررسی می¬شود. فصل سوم از پایان¬نامه به روش¬شناسی پژوهش می¬پردازد. در فصل چهارم به تجزیه وتحلیل داده¬ها و یافته¬های پژوهش پرداخته می¬شود و در نهایت در فصل پنجم نتیجه¬گیری و پیشنهادهای پژوهش ارائه می¬گردد. هر پژوهشی با محدودیت‌های مواجه است، که مهترین محدودیت پژوهش حاضر، داده‌های آماری محدود درباره شاخص‌های امنیت سایبری به ویژه برای کشورهای در حال توسعه است. فقدان داده‌های جامع می¬تواند دقت و پایایی یافته‌ها را محدود کند.
فصل دوم :
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
1-2- مقدمه
اساسی ترین نیاز بشر امنیت است، بنابراین اولین وظیفه حکومت¬ها، تأمین و حفظ آن می¬باشد(شمس، 1388). در مفهــوم ســنتی امنیــت، دولــت مسـئولیت حفاظـت از شـهروندان خـود را در اختیار دارد، اما پس از پایان جنگ سرد که تهدیدها صرفا جنبه نظامی‌نداشتند، بهتریـن راه بـرای ارتقـای منافـع امنیـت، جلـب رضایـت شـهروندان اسـت که مفهوم امنیت اجتماعی را در بر می¬گیرد(کریمی، 1402)
امروزه بخشی از زندگی انسان¬ها را فضای سایبری که محلی برای ارتباط بین انسان¬ها توسط شبک¬های مخابراتی می¬باشد، تشکیل می¬دهد. این فضا عمدتاً از اطلاعات تشکیل شده است که به صورت طبقه¬بندی شده نگه داری و استفاده می¬شود و هر لحظه ممکن است دستخوش تغییر شود.
امنیت سایبری، حفاظت از افراد، جوامع، سازمان‌ها، سیستم‌ها و فناوری‌ها در برابر فعالیت‌های غیرعادی است. جرائم سایبری یک صنعت رو به رشد است که هزینه¬های عمده‌‌‌ای را به اقتصاد جهانی تحمیل می‌کند. اقتصادی که بتواند حریم امنیتی خویش را حفظ کند و از اطلاعات به نحو مطلوب مراقبت کند می¬تواند بستر را برای انجام امور اقتصادی مانند سرمایه گذاری و تجارت و در نهایت رشد اقتصادی فراهم کند، زیرا در حال حاضر، بخش مهمی‌از معاملات اقتصادی در این فضا انجام می¬شود.
در این فصل ابتدا به مبانی نظری پرداخته می¬شود که شامل مفهوم و اهمیت امنیت، امنیت سایبری، رابطه امنیت و توسعه و تعریف برخی مفاهیم و.... می‌باشد. در ادامه، پژوهش‌های داخلی و خارجی انجام گرفته در باره موضوع تحقیق، مورد بررسی قرار می¬گیرد.
2-2- مبانی نظری پژوهش
امنیت در لغت به معنی ایمن شدن و در امان بودن(معین، 1363) آرامش(المنجد، 1973)، آسودگی(عمید، 1379)، فراغت از خطر یا اضطراب و تشویش(آکسفورد ، 1997) می¬باشد امــا گســتردگی معانــی ایــن واژه موجب می¬شود همــواره امنیــت تحـت تأثیـر فاکتورهـای گوناگونـی قـرار گیرد. همیـن امـر موجـب شـده تــا اجماعــی در تعریــف ایــن مفهــوم وجود نداشته باشد.
مفهـوم کلاسـیک امنیـت ریشـه در نظریـات خردگـرایی دارد. بر این اساس، کشورها در دوره پیـش از جنـگ در پـی آن بودنـد کـه بـا تکیـه بـر مفاهیمـی همچـون قـدرت، بقـا، آنارشـی و موازنــه قــدرت، بــه تبیین محــوری دربــاره ســتیز و جنــگ برسند. بدین ترتیب، دولت¬هــا نقش آفرینــان اصلی محسوب می¬شوند چون در مرکز قدرت هستند و می¬توانند از قدرت نظامی‌برای صدمــه زدن بــه دیگــران استفاده کنند(تریف ، 1999). واقعگرایــان، قــدرت و امنیــت را صرفا در بعـد مـادی و فیزیکـی می¬دانند و عدم امنیـت را محـدود بـه تهدیـد یـا صدمــات فیزیکــی و نظامــی قلمــداد می¬کننـد. امــروزه علاوه بر دولت¬هــا و مرزهــای فیزیکــی، همه ابعـاد زندگـی بشـر در بسـترهای گوناگـون هویتــی، فرهنگــی، اقتصــادی، اجتماعــی و... تحــت تأثیــر تهدیــدات جهانــی قــرار می¬گیرنـد. تحـول در ماهیـت تهدیـدات موجب ایجاد تعاریـف جدیـدی از امنیـت ماننــد امنیــت انســانی، امنیــت فرهنگــی، امنیــت محیط زیســتی، امنیــت جنســیتی، امنیــت هویتــی و امنیــت جمعــی شده است. بنابراین علاوه بر اهرم قــدرت نظامــی و اقتصادی، بعد فرهنگی نیز یکی از مولفه‌های امنیت می‌باشد(کریمی، 1402).
علاوه بر بعد فیزیکی امنیت، بعـد غیـر¬فیزیکـی در قالـب امنیـت هسـتی شـناختی نیـز مسـئله‌‌‌ای اساســی و مهــم بــرای دولت¬هــا محســوب می¬شــود که علاوه بر امنیـت سـنتی کـه موجب بقـای دولـت است؛ تأمیـن هویـت را نیز مسـتلزم بقـا می-داند(استیل ، 2007).
از نظر جغرافیایی، سطوح امنیت به سه سطح امنیت محلی، امنیت ملی، امنیت بین المللی طبقه بندی می‌شود(بوزان ، 1991). و مولفه¬های اصلی امنیت ملی شامل امنیت نظامی‌ملی، امنیت اقتصادی و امنیت سایبری به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از امنیت اطلاعات و ثبات اجتماعی در نظر گرفته می¬شود(مارکینا ، 2019). در نهایت اینکه امنیت به معنی نبود تهدیدها است. آزاد ساختن مردم از قید و بندهای فیزیکی و انســـانی مانند جنگ، تهدید، فقر، آموزش و پرورش ضعیف، سرکوب سیاسی و مانند آنها. امنیت و رهایی دو روی یک ســکه هستند و رهایی و نظم اســت که امنیت واقعی را به وجود می‌آورد(بوث ، 1991).
معمولا امنیت سخت متکی بر روش¬های فیزیکی عینی سخت افزارانه و همراه با اعمال و رفتارهای خشونت آمیز و با قصد براندازی آشکار و با استفاده از شیوه اجبار و اشغال سرزمینی صورت می¬گیرد. در مقابل، تهدید بدون منازعه و لشکر کشی فیزیکی انجام می¬گیرد و محصول پردازشی ذهنی نخبگان این حوزه وسایل اجتماعی فرهنگی و سیاسی است( نایینی، 1387) حوزه امنیت نرم حوزه اجتماعی فرهنگی و سیاسی است. امنیت نرم یا تهدید در عرصه سایبری موجب دگرگونی در هویت فرهنگی و الگوهای رفتاری قابل قبول یک نظام سیاسی می¬شود. این حوزه در ابعاد سه گانه‌ی حکومت، اقتصاد و فرهنگ است که از طریق استحاله الگوهای رفتاری در این حوزه¬ها و جایگزینی الگوهای نظام سلطه محقق می¬شود(احمدزاده کرمانی، 1388).
خانواده، حکومت، دین، اقتصاد، آموزش و پرورش پنج نهاد اصلی از نظر جامعه شناسان می‌باشد، اگر نهادی دچار مشکل شود، نهادهای دیگر هم دچار اختلال می‌شود(میرمحمدتبار، 1401) ایجاد نظم و امنیت، یکی از وظایف اصلی حکومت‌هاست، که اگر حکومت قادر به ایجاد امنیت نباشد، نهادهای دیگر، مخصوصا نهاد اقتصاد با مشکل مواجه می‌شود و عدم وجود امنیت در اقتصاد، موجب محدودیت فعالیت‌های اقتصادی می¬شود، و مبادلات به سمت تجارت فردی و محلی در مقیاس‌های کوچک می¬رود. نا امنی بر عملکرد و بازدهی اقتصاد کلان نیز اثر گذار است(ویلیامسون ، 2000). از نظر مکتب کپنهاگ ، امنیت نبود تهدید است. این مکتب برای اولین بار مطالعه در حوزه امنیت را علاوه بر تمرکز بر امنیت نظامی‌به سمت انواع امنیت اقتصادی، امنیت سیاسی، امنیت محیطی و اجتماعی تغییر داد. در این راستا، روابط قدرت به بخش نظامی، روابط حاکمیت به بخش امنیت سیاسی، روابط اقتصادی به بخش امنیت اقتصاد، روابط انسان و طبیعت به بخش امنیت محیطی، روابط بین گروه‌های اجتماعی به بخش امنیت اجتماعی مربوط می-شود(پانیک ، 2009).
3-2- شاخص توسعه انسانی: تعاریف و ابعاد
1-3-2-تعریف شاخص توسعه انسانی
شاخص توسعه انسانی (HDI ) به عنوان یک ابزار کمی‌برای اندازه‌گیری سطح توسعه انسانی کشورها طراحی شده است. این شاخص توسط برنامه توسعه ملل متحد در سال 1990 معرفی شد و از آن زمان به عنوان معیاری برای مقایسه وضعیت توسعه جوامع در سراسر جهان استفاده می‌شود. هدف اصلی شاخص توسعه انسانی، جایگزین کردن دیدگاه‌های اقتصادی سنتی مانند(GDP) است که فقط به بعد اقتصادی توجه می‌کنند، و به جای آن، به حیات‌نامه انسانی و کیفیت زندگی تمرکز می‌کند. شاخص توسعه انسانی شامل سه مؤلفه اصلی سرمایه انسانی (آموزش)، سلامت (انتظار زندگی)، و درآمد (ناخالص ملی درون زمینه) است(برنامه توسعه سازمان ملل متحد ، 2021). این شاخص به دنبال این است که توسعه را به عنوان "فرآیند گسترش آزادی‌های انسانی" تعریف کند، که شامل دسترسی به آموزش، بهداشت، و منابع اقتصادی است. بنابراین، شاخص توسعه انسانی به عنوان یک معیار برای اندازه‌گیری توسعه پایدار و عدالت اجتماعی نیز شناخته می‌شود.
2-3-2 مؤلفه‌های تشکیل‌دهنده شاخص توسعه انسانی
1-2-3-2 انتظار زندگی در تولد
انتظار زندگی در تولد به عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی شاخص توسعه انسانی عمل می‌کند و نشان‌دهنده سلامت عمومی‌و دسترسی به خدمات بهداشتی است. این مؤلفه به صورت نرمال‌سازی شده محاسبه می‌شود و دامنه آن بین ۲۰ سال (حداقل مقدار) و ۸۵ سال (حداکثر مقدار) قرار دارد. انتظار زندگی در تولد به طور مستقیم با عواملی مانند دسترسی به خدمات بهداشتی، تغذیه، و شرایط زندگی مرتبط است. کشورهایی که در این مؤلفه نمره بالایی دارند، معمولاً سیستم‌های بهداشتی قوی‌تری دارند(برنامه توسعه سازمان ملل متحد، 2021).
2-2-3-2 آموزش
آموزش به عنوان یکی از مهمترین مؤلفه‌های توسعه انسانی شناخته می‌شود، زیرا به افزایش سرمایه انسانی، بهبود کیفیت زندگی، و ارتقاء موقعیت اجتماعی و اقتصادی افراد کمک می‌کند. آموزش یکی دیگر از مؤلفه‌های اصلی شاخص توسعه انسانی است که شامل دو زیربخش است: متوسط سال‌های تحصیل کرده که نشان‌دهنده میزان آموزشی که افراد بالغ در گذشته به دست آورده‌اند. و سال‌های تحصیل منتظره نشان‌دهنده میزان آموزشی که یک کودک در سن تولد می‌تواند در آینده به دست آورد(برنامه توسعه سازمان ملل متحد، 2021).
3-2-3-2 درآمد ناخالص ملی سرانه
درآمد ناخالص ملی درون زمینه به طور مستقیم با سطح زندگی، دسترسی به خدمات عمومی، و کیفیت زندگی مرتبط است. کشورهایی که در این مؤلفه نمره بالایی دارند، معمولاً سیستم‌های اقتصادی قوی‌تری دارند. درآمد ناخالص ملی سرانه به عنوان نشانگر سطح زندگی و قابلیت دسترسی به منابع اقتصادی استفاده می‌شود. این مؤلفه به صورت نرمال‌سازی شده محاسبه می‌شود و دامنه آن بین ۱۰۰ دلار (حداقل مقدار) و ۷۵,۰۰۰ دلار (حداکثر مقدار) قرار دارد.
4-2 اهمیت شاخص توسعه انسانی در اندازه‌گیری توسعه پایدار
شاخص توسعه انسانی به عنوان یک ابزار کلیدی برای اندازه‌گیری توسعه پایدار شناخته می‌شود. شاخص توسعه انسانی نه تنها به اندازه‌گیری سطح اقتصادی کشورها می‌پردازد، بلکه به ارزیابی کیفیت زندگی و دسترسی به خدمات اساسی مانند آموزش و بهداشت نیز توجه می‌کند. شاخص توسعه انسانی به عنوان معیاری برای اندازه‌گیری توسعه پایدار و عدالت اجتماعی شناخته می‌شود. شاخص توسعه انسانی به عنوان یک ابزار کمی، به کشورها کمک می‌کند تا وضعیت توسعه خود را ارزیابی کرده و در صورت نیاز، سیاست‌هایی را برای بهبود وضعیت اتخاذ کنند. به عنوان مثال، کشورهایی که در مؤلفه آموزش ضعیف عملکرد دارند، می‌توانند سیاست‌های آموزشی خود را بازنگری کنند.کشورهایی که در شاخص توسعه انسانی نمره بالایی دارند، معمولاً در سه مؤلفه اصلی (انتظار زندگی، آموزش، و درآمد) عملکرد بهتری دارند. شاخص توسعه انسانی به عنوان یکی از معیارهای اصلی برای رتبه‌بندی کشورها در زمینه توسعه انسانی استفاده می‌شود(استیگلیتز سن و فیتوسی ، 2009).
5-2 روابط شاخص توسعه انسانی با عوامل اقتصادی، اجتماعی و فناوری‌ای
شاخص توسعه انسانی به طور مستقیم با عوامل اقتصادی (مانند درآمد و بیکاری)، اجتماعی (مانند دسترسی به آموزش و بهداشت) و فناوری‌ای (مانند دسترسی به اینترنت و فناوری اطلاعات) مرتبط است. برای مثال، کشورهایی که دارای سطح بالای دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند، معمولاً نتایج بهتری در شاخص توسعه انسانی دارند. دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌تواند به بهبود آموزش، سلامت، و درآمد کمک کند. کشورهایی که در فناوری اطلاعات و ارتباطات سرمایه‌گذاری می‌کنند، معمولاً در مؤلفه‌های شاخص توسعه انسانی عملکرد بهتری دارند(بانک جهانی، 2020).
2-6 پویایی شناسی سیستم‌ها: مبانی و اصول
پویایی شناسی سیستم‌ها یک رویکرد نظری و عملی است که برای تحلیل، مدیریت و درک رفتار سیستم‌های پیچیده طراحی شده است. این روش به بررسی تعاملات غیرخطی، بازخورد، و روابط علّی بین اجزای مختلف یک سیستم می‌پردازد. پویایی شناسی سیستم‌ها به عنوان ابزاری قدرتمند برای مدل‌سازی و شبیه‌سازی سیستم‌های پیچیده در حوزه‌های مختلف، از جمله مدیریت، اقتصاد، محیط زیست، و حتی امنیت سایبری، مورد استفاده قرار می‌گیرد. پویایی شناسی سیستم‌ها یک رویکرد سیستماتیک است که برای تحلیل رفتار سیستم‌های پویا و پیچیده طراحی شده است. این رویکرد به دنبال درک روابط علّی و تعاملی بین اجزای مختلف یک سیستم است و به ویژه به بررسی رفتار بلندمدت آن می‌پردازد. فورستر (1961) این رویکرد را برای اولین بار در حوزه مدیریت صنعتی معرفی کرد و بعداً آن را به حوزه‌های دیگری مانند شهرسازی، اقتصاد، و سیاست توسعه داد. پویایی شناسی سیستم‌ها بر این باور استوار است که سیستم‌های پیچیده نمی‌توانند فقط با تحلیل اجزای جداگانه آنها درک شوند. به عبارت دیگر، رفتار کلی یک سیستم ناشی از تعاملات بین اجزای آن است و نه فقط از خصوصیات هر جزء به تنهایی. این رویکرد به تحلیل ساختارهای بازخوردی و روابط غیرخطی بین متغیرها تأکید می‌کند.
1-6-2 مفاهیم اساسی پویایی شناسی سیستم‌ها
1-1-6-2 بازخورد
بازخورد یکی از مهمترین مفاهیم پویایی شناسی سیستم‌ها است که به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
بازخورد مثبت: بازخورد مثبت به روابطی اشاره دارد که باعث تقویت یا گسترش یک روند می‌شوند. این نوع بازخورد معمولاً به صورت یک حلقه تقویت‌کننده عمل می‌کند و می‌تواند به ایجاد رشد نمایی یا فروپاشی سیستم منجر شود.
بازخورد منفی: بازخورد منفی به روابطی اشاره دارد که باعث تنظیم یا کنترل یک روند می‌شوند. این نوع بازخورد معمولاً به صورت یک حلقه کنترل‌کننده عمل می‌کند و می‌تواند به حفظ تعادل سیستم کمک کند.
2-1-6-2 تعاملات غیرخطی
سیستم‌های پیچیده شامل تعاملات غیرخطی بین اجزای مختلف هستند. در این نوع سیستم‌ها، تغییر در یک متغیر می‌تواند به صورت غیرتناسبی اثراتی روی متغیرهای دیگر داشته باشد. این ویژگی به معنای آن است که روابط بین اجزای سیستم نمی‌توانند به سادگی با استفاده از روابط خطی توضیح داده شوند.
3-1-6-2 پیچیدگی و ساختارهای چندلایه
سیستم‌های پیچیده شامل ساختارهای چندلایه و تعاملات متعدد هستند. این ساختارها می‌توانند شامل لایه‌های اجتماعی، اقتصادی، فناوری‌ای، و محیطی باشند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با یکدیگر تعامل دارند. پویایی شناسی سیستم‌ها به تحلیل این ساختارها و تعاملات آنها تأکید می‌کند.
2-6-2 کاربردهای پویایی شناسی سیستم‌ها
در علوم اجتماعی، پویایی شناسی سیستم‌ها برای تحلیل روابط پیچیده بین افراد، گروه‌ها، و سازمان‌ها استفاده می‌شود. این رویکرد می‌تواند به درک رفتار جمعیت‌ها، انتشار ایده‌ها، و تأثیر سیاست‌های عمومی‌کمک کند. به عنوان مثال، پویایی شناسی سیستم‌ها می‌تواند به تحلیل روابط بین آموزش، سلامت، و درآمد در یک کشور کمک کند و به شناسایی نقاط ضعف و قوت سیستم کلی انسانی منجر شود(ریچاردسن ، 2011).
در مدیریت، پویایی شناسی سیستم‌ها برای تحلیل روابط بین منابع، فرآیندها، و نتایج استفاده می‌شود. این رویکرد به مدیران کمک می‌کند تا تصمیمات بلندمدت‌تری بگیرند و اثرات جانبی را پیش‌بینی کنند. به عنوان مثال، در یک شرکت، می‌توان از پویایی شناسی سیستم‌ها برای تحلیل روابط بین تولید، بازاریابی، و مدیریت منابع استفاده کرد(کیم ، 1999).
در حوزه امنیت سایبری، پویایی شناسی سیستم‌ها می‌تواند به تحلیل روابط بین حملات سایبری، سیاست‌های امنیتی، و تأثیرات اقتصادی و اجتماعی آنها کمک کند. این رویکرد می‌تواند به شناسایی نقاط ضعف در سیستم‌های امنیتی و توسعه راهکارهای مؤثر برای مقابله با حملات سایبری کمک کند(فورد ، 2010).
مدل‌سازی سیستم‌ها یکی از مهمترین ویژگی‌های پویایی شناسی سیستم‌ها است. این فرآیند شامل طراحی مدل‌های ریاضی و شبیه‌سازی برای تحلیل رفتار سیستم‌ها می‌شود. مدل‌سازی سیستم‌ها به دنبال این است که روابط علّی و تعاملی بین اجزای مختلف سیستم را مشخص کند و به پیش‌بینی رفتار آینده آن کمک کند.
7-2- امنیت سایبری
اینترنت در چند دهه گذشته رشد انفجاری داشته است و در همه زمینه‌های جامعه، از جمله اقتصاد و زیرساخت¬های حیاتی تحول ایجاد کرده است. این انقلاب دیجیتال و تمدن سایبری، انقلابی در نحوه برقراری ارتباط، دسترسی به اطلاعات و تجارت ایجاد کرده است. سرعت و مقیاس این تحول، اینترنت را به منبعی ضروری برای تبادل اطلاعات و شالوده زندگی مدرن تبدیل کرده است(کاواک ، 2021). امروزه جهان وارد عرصه جدیدی از مبادله اطلاعات درزمینه تجارت، اقتصاد، بازرگانی و ... شده است که هرگونه تحول در مفهوم قدرت، تغییر و تحول در مفهوم امنیت ایجاد می¬کند. دانشمندان حوزه سیاست مفهوم قدرت و امنیت را وابسته می¬دانند و معتقدند که تغییر در مفهوم قدرت سبب تغییر در مفهوم امنیت می¬گردد.
لازم به ذکر است که سرزمین، جمعیت و کشاورزی منبع قدرت تعیین کننده در سده هجدهم میلادی بود. ظرفیت صنعتی، در سده نوزدهم و در میانه سده بیستم میلادی نیز علم و به ویژه فیزیک هسته¬ای، منابع قدرت تعیین کننده بود. در حالی که اکنون، احتمالاً تعیین کننده¬ترین منبع قدرت، توانایی اطلاعاتی است(خلیلی پور، 1391)
امنیت، یکی از ارکان مهم جامعه و خانواده است که با پیشرفت تکنولوژی معنای جدیدی در فضای سایبری پیدا کرده است. فضای سایبری به مجموعه ایی از ارتباطات انسان¬ها از طریق وسایل الکترونیکی و اینترنت، بدون در نظر گرفتن جغرافیای فیزیکی گفته می¬شود. مفهوم امنیت تحت تاثیر تحولات کلان بین الملل دستخوش تغییر شده و با شروع روند جهانی شدن و تحت تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات، مفهومی‌چند بعدی یافته است. امنیت تابع دو عنصر کلیدی انسان و فضای سایبری است. مساله اول، انسان ویژگی‌ها و قابلیت¬های او است و مساله دوم، ابعاد، قابلیت¬ها و مبانی شکل گیری فضای سایبری است(عابدی، 1398). اصطلاح امنیت سایبری بطور گسترده مورد استفاده قرار می¬گیرد. این اصطلاح به عنوان "حفاظت از دارایی‌های اطلاعاتی" در برابر تهدیدهایی که باعث در معرض خطر قرار گرفتن اطلاعات پردازش شده، ذخیره شده و سیستم¬های اطلاعات به هم پیوسته می¬باشد(مارسلو ،2020 ). از ویژگی¬های منحصر به فرد حوزه سایبری، گمنامی‌و نامتقارن بودن آن است و براین اساس، امروزه کشورها بدنبال قدرت سایبری هستند(نای ، 2006).
امنیت سایبری با امنیت اطلاعات متفاوت است. امنیت اطلاعات، حفاظت از اطلاعات به عنوان نوعی دارایی، از آسیب احتمالی ناشی از تهدیدهای مختلف است. امنیت سایبری تنها حفاظت از فضای مجازی نیست، بلکه از افرادی که در فضای مجازی بوده و دارایی¬هایی که می¬توانند از طریق فضای مجازی قابل دستیابی باشند، حفاظت می¬کند(سولمز ، 2013).
در عصر دیجیتال و ورود جهان به عصر اطلاعات و ارتباطات، فناوری اطلاعات و امنیت سایبری و اطلاعات نیز جایگاه ویژه‌‌‌ای یافته است. خطر حملات مختلف نه تنها برای مرزهای فیزیکی کشورها بلکه برای مرزهای سایبری و مجازی که بسیار پرنفوذتر هستند، نیز وجود دارد و این خطرات می¬تواند زیرساخت¬های حیاتی کشورها مخصوصاً زیرساخت اقتصادی هر کشوری را هدف حمله قرار دهند و بر امنیت ملی تأثیر بگذارند. این حملات شامل فعالیت¬های مخرب آنلاین با هدف سرقت اموال مالی و معنوی، تصاحب شبکه¬ها، دستکاری یا تخریب اطلاعات و ... می¬باشد، که موجب اختلال درعملیات تجاری و دولتی می‌شود. بنابراین، پایداری زیرساخت‌های حیاتی در برابر این تهدیدات بسیار حائز اهمیت است(اختری، 1402).
امنیت سایبری به جلوگیری از حملات سایبری اشاره می¬کند که شامل ویروس، بدافزار، کلاهبرداری¬های فیشینگ، هک و ... است. امنیت سایبری موثر همچنین تأثیر تهدیدات سایبری را بر سازمان¬ها و افراد به حداقل می‌رساند(آنکتاد ، 2021). امنیت سایبری به معنای محافظت از سیستم‌های متصل به اینترنت که شامل سخت‌افزار، نرم‌افزار و داده‌ها در برابر تهدیدات دیجیتال است. این روش توسط افراد و سازمان‌ها برای جلوگیری از نفوذ غیرمجاز به داده‌ها و سایر سیستم‌های دیجیتال استفاده می¬شود. منظور از فضای سایبری یا فضای مجازی، ترکیبی از هزاران رایانه به هم پیوسته، سرویس دهنده‌ها، شبکه‌های ارتباطی، سوییچ‌ها، کابل¬های فیبر نوری است که امکان ایجاد ارتباطات را در یک سیستم جامع فراهم می¬آورد و سالم بودن فضای سابیری در کشورها از اهمیت ویژه‌‌‌ای برخوردار است¬(افتخاری، 1382). در مقابل، امنیت اطلاعات شامل محرمانه بودن، یکپارچگی و در دسترس بودن داده¬ها در هنگام ذخیره سازی، پردازش یا انتقال می¬شود، که اختلال در هر کدام از این مؤلفه‌های می¬تواند تأثیر جدی بر عملکرد دولت¬ها، شرکت‌ها و جامعه داشته باشد(وایتمن ، 2011). بدین ترتیب، امنیت اطلاعات زیرمجموعه امنیت سایبری محسوب می¬شود.
پیشرفت فناوری، ممکن است برای امنیت افراد، جامعه و سازمان‌ها خطرآفرین باشد. برای کاهش این چالش‌های امنیتی، افراد، سازمان‌ها و جوامع اغلب از اقدامات امنیت سایبری، چارچوب‌های قانونی، و کمپین‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی برای ترویج رفتار اخلاقی و جلوگیری از نیت مخرب استفاده می‌کنند. امنیت سایبری حفظ محرمانه بودن، یکپارچگی و در دسترس بودن منابع رایانه‌‌‌ای است که متعلق به یک سازمان یا متصل به شبکه سازمان دیگر است(یولا ، 2019).
امروزه جهان شاهد افزایش روز افزون نفوذ عوامل خارجی به زیرساخت‌های حیاتی، انواع جاسوسی‌های صنعتی و اعلام وجود طیف وسیعی از هکرها می¬باشد و این نفوذ می¬تواند موجب خالی کردن هزاران حساب بانکی و یا سرقت اطلاعات گردد. علاوه براین، امنیت اطلاعات به عنوان یک موضوع در سطح امنیت ملی نیز در نظر گرفته می‌شود. امنیت سایبری را می¬توان به عنوان دفاع از سرورها، رایانه‌ها، دستگاه‌های تلفن همراه، شبکه‌ها و داده¬ها، سیستم¬های الکترونیکی در برابر حمالت مخرب، که شامل دستگاه‌های شخصی و سازمانه-ای تجاری می¬شود، تعریف نمود. حملات به دسته‌های مختلفی مانند امنیت شبکه، امنیت برنامه‌ها، امنیت اطلاعات، امنیت عملیاتی تقسیم می¬شوند. امنیت شبکه و امنیت برنامه به ترتیب بر ایمن سازی شبکه¬های کامپیوتری همراه با نرم¬افزار و دستگاه عاری از تهدید و آسیب پذیری تمرکز دارد(سما و همکاران، 2018).
امروزه فناوری اطلاعات، تحولات زیادی را تجربه کرده است. روزانه ابزارهای مخرب زیادی تولید و توسعه می¬یابند و در مقابل متخصصان امنیتی سعی در شناسایی و جلوگیری ازاین گونه فعالیت¬ها دارند(جواهری ، 2021). عدم وجود امنیت سایبری در زیرساخت¬های کشور، موجب اختلال در کارکرد دولت, اقتصاد و خدمات رسانی و ... می¬شود. اختلال در زیرساخت‌های حیاتی، ممکن است موجب تلفات انسانی, خسارات اقتصادی و بی اعتمادی عمومی‌شود. برای جلوگیری از این جرایم سایبری باید از زیرساخت¬های حیاتی کشور، برای به حداقل رساندن خطرات سایبری محافظت کرد(اختری،1402).
هدف حمله سایبری، اغلب جمع¬آوری هدفمند اطلاعات با انگیزه‌های سیاسی می-باشد. گاهی حمله¬های هکری با هدف دستکاری اطلاعات انجام می¬شوند. در این نوع تهدید، هکرها به یک پایگاه داده نفوذ می¬کنند و سعی می‌کنند سطح دسترسی خود را ارتقا دهند و اطلاعات درون پایگاه¬های داده و نسخه¬های پشتیبان آن را ویرایش کنند. توسعه و اجرای استراتژی امنیت سایبری یک فرآیند مداوم است و چالش¬های زیادی را به همراه دارد. بنابراین، هر سازمانی باید بلوغ امنیت سایبری خود را به طور دوره‌‌‌ای و مداوم مورد نظارت و ارزیابی مجدد قرار داده تا نقاط ضعف و قدرت خود را شناسایی کند و با شبیه سازی شرایط، هر لحظه آماده باشد که در صورت بروز یک تهدید جدید، اقدامات لازم را به عمل آورد زیرا چابکی در امنیت اهمیت فزاینده‌‌‌ای دارد(انوشا، 1400). نتیجه توسعه و اجرای استراتژی امنیت سایبری این است که دارایی¬ها، امنیت بهتری داشته باشند. امنیت سایبری شامل تغییر رویکرد امنیتی از اقدام واکنشی به اقدام پیشگیرانه است، یعنی بیشتر بر پیشگیری از حملات و حوادث سایبری متمرکز می¬شود تا اینکه بعد از رخداد